Collectieve intelligentie: minder hard werken en betere resultaten
Een enorme zwerm spreeuwen kan zonder leider verbazingwekkend complexe bewegingen uitvoeren. Zonder dat ze ook maar één keer tegen elkaar aanbotsen. Soepel, wendbaar en in harmonie bewegen ze zich voort. Als één lichaam. Is dat collectieve intelligentie?
Collectieve intelligentie?
Heb je weleens gezien welke ongelofelijke bewegingen een grote zwerm spreeuwen met elkaar kan uitvoeren? Kijk en geniet van deze sfeervolle video van Roald van Stijn. Hij filmde een spectaculaire zwerm spreeuwen in de Utrechtse avondlucht en zette er muziek onder van Eefje de Visser.
Hoe komt het dat een groep vogels zo afgestemd met elkaar kan bewegen? Het lijkt alsof ze samen één lichaam vormen. In een boek over collectieve intelligentie las ik dat een zwerm vogels zo met elkaar kan vliegen door een klein aantal eenvoudige regels. Regels die genetisch ingebouwd zijn.
Deze regels sturen de onderlinge interactie aan:
- een regel om in dezelfde richting bewegen
- een regel voor samenhang
- en een regel voor onderlinge afstand.
Wat de zwerm doet is dus geen bewuste samenwerking, maar een collectieve beweging. Dit alles doen zij zónder leider.
Collectieve beweging
Een manier om mensen zo’n collectieve beweging te laten ervaren, is een simpele loopoefening die ik regelmatig inzet in mijn trainingen Embodied Learning. Deze loopoefening laat grote groepen mensen ervaren hoe te bewegen als een geheel.
De enige regels die ik meegeef zijn:
- Je kunt lopen, rennen of stilstaan
- Ervaar bewust je eigen lichaam
- Wees je bewust van het sociale lichaam waarin je beweegt.
Vervolgens kunnen snelle en ingewikkelde bewegingspatronen ontstaan, zonder dat deelnemers ooit botsen.
De bevindingen zijn fascinerend. Soms hebben deelnemers individueel de ervaring dat ze de leider zijn, omdat de groep steeds de richting neemt die zij ook namen. Toch is er net als bij de vogels geen enkele leider. Het is de kracht van collectief bewegen met aandacht voor het geheel.
Is collectieve beweging een vorm van collectieve intelligentie?
Wendy Jansen e.a. publiceerden in 2016 hun boek Collectieve intelligentie, de uitdaging voor de organisatie van nu. Zij definiëren collectieve intelligentie als het vermogen van een collectief (een groep mensen, planten, cellen, micro-organismen en/of machines) om problemen op te lossen.
Collectieve intelligentie ontstaat in groepen mensen bij voldoende interactie en een korte ‘feedbackloop’, zodat deelnemers direct ervaren wat het effect is van hun gedrag. Andere wezenlijke voorwaarden voor het ontstaan van collectieve intelligentie zijn volgens de schrijvers dat de groep divers is samengesteld, dat iedereen meedoet en het een veilige omgeving is.
Collectieve intelligentie in de praktijk
De intelligentie van de groep kan worden ingezet om samen te leren of problemen op te lossen. Met behulp van een klein aantal gedragsregels die diversiteit, inclusiviteit en veiligheid bewaken, blijkt een groep al in staat om zinvolle gesprekken te voeren waaraan alle deelnemers een unieke bijdrage leveren. Zelfs binnen een complexe of stressvolle situatie. Een concreet voorbeeld daarvan vind je in deze blog over luistercirkels en collectieve intelligentie.
Een ander voorbeeld van collectieve intelligentie in de praktijk vind je in deze TED talk van Sugata Mitra over zelforganiserende leeromgevingen. Hij plaatste computers in afgelegen delen van de wereld en boekte spectaculaire leerresultaten bij groepen kinderen die niet bekend waren met computers, noch met de Engelse taal. Mitra zette onder andere Britse grootmoeders in voor de veiligheid: om de kinderen aan te moedigen!
Collectieve intelligentie aanspreken
Door de collectieve intelligentie aan te spreken, ontstaan dus oplossingen en leerervaringen die je eerst niet voor mogelijk had gehouden. Als trainer Embodied Learning leer ik leiders (trainers, leidinggevenden, coaches) om deze intelligentie bewust in te zetten.
Lichaamsbewustzijn is daarbij een essentieel instrument: bewustzijn van je eigen lichaam en het sociale lichaam van de groep. Het gaat erom dat je als leider in groepen de juiste plek inneemt. Niet groter of kleiner dan je bent. Gericht zijn op leiderschap waarin het niet draait om jou als leider, maar om de wijsheid van de groep waarmee je werkt.
Als je die authentieke en respectvolle plek inneemt, nodig je alle groepsleden uit om dat ook te doen. Dan hoef je niet alleen minder hard te werken als leider, maar zijn de resultaten rijker dan je kon bedenken. Wie weet ben je op den duur overbodig!
Meer lezen over collectieve intelligentie?
In mijn boek ‘Stevig staan in intense situaties’ lees je meer over het werken met collectieve intelligentie. Je kunt het bestellen via deze link.
Lees mijn blog Holding Space voor Leiders en de blog Systemisch werk en Embodied Learning.